Το αρχαίο Πένταθλο

Σύμφωνα με τη μυθολογία το πένταθλο ήταν εφεύρεση του Ιάσονα. Πριν από αυτόν το άλμα ήταν ιδιαίτερο αγώνισμα με δικό του βραβείο, καθώς και ο δίσκος και το ακόντιο.  Το πένταθλο έγινε για πρώτη φορά μέρος των Ολυμπιακών Αγώνων στη 18η Ολυμπιάδα, το 708 π.Χ. Πένταθλο παίδων διεξήχθη μόνο στην 38η Ολυμπιάδα, το  626 π.Χ. και ποτέ άλλοτε. Σε άλλους όμως αγώνες υπήρχε κατηγορία παίδων (π.χ. στα Παναθήναια), όπως και στην ενδιάμεση κατηγορία των αγενείων (εφήβων).

Οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν το πένταθλο σπουδαίο αγώνισμα γιατί όσοι αγωνιζόταν σ' αυτό συνδύαζαν σωματικά και ψυχικά χαρίσματα που έπρεπε να έχει ένας αθλητής, όπως την ταχύτητα, τη δύναμη, την τέχνη, την αντοχή και την καρτερία, που δε βρισκόταν όμως συνήθως συγκεντρωμένα στον αθλητή του κάθε αγωνίσματος.

Το αρχαίο πένταθλο ήταν σύνθετο αγώνισμα και αποτελούνταν από δύο κατηγορίες αγωνισμάτων, τα ελαφρά και τα βαριά. Τα ελαφρά αγωνίσματα του πεντάθλου ήταν το άλμα, ο δρόμος (στάδιο) και το ακόντιο, ενώ τα βαριά ήταν ο δίσκος και η πάλη. Από τα πέντε αυτά αγωνίσματα μόνο ο δρόμος και η πάλη διεξαγόταν ξεχωριστά, ενώ το άλμα, ο δίσκος και το ακόντιο δεν ήταν αυτοτελή αγωνίσματα με δικό τους έπαθλο, αλλά μονάχα αγωνίσματα του πεντάθλου.

Η σειρά με την οποία διεξάγονταν τα αγωνίσματα του πεντάθλου έχει προκαλέσει πολλές συζητήσεις και διαμάχες ανάμεσα σε ιστορικούς και ερευνητές. Από τα αρχαία κείμενα γίνεται φανερό ότι το τελευταίο αγώνισμα του πεντάθλου ήταν η πάλη και σ' αυτό δεν υπάρχει αμφισβήτηση. Μπορούμε λοιπόν να κάνουμε πολλές υποθέσεις για τη σειρά με την οποία εκτελούνταν τα άλλα τέσσερα αγωνίσματα. Πιθανότατα το πένταθλο να άρχιζε με το άλμα, να συνέχιζε με το δίσκο, το δρόμο και το ακόντιο και τελείωνε με την πάλη, η οποία αναδείκνυε και τον τελικό νικητή.

Άλυτο παραμένει επίσης το πρόβλημα πώς οριζόταν ο νικητής στο πένταθλο. Φαίνεται σχεδόν ακατόρθωτο ο ίδιος αθλητής να μπορούσε να νικήσει και τα πέντε αγωνίσματα. Με ασφάλεια διατυπώνεται επίσης ο αποκλεισμός του ισχυρισμού της βαθμολόγησης των αθλητών ανάλογα με την επίδοση σε κάθε αγώνισμα, γιατί αυτό θα ήταν αντίθετο με την ελληνική αθλητική παράδοση.  Έτσι έχει διατυπωθεί η υπόθεση ότι για να νικήσει ένας αθλητής στο πένταθλο ήταν αρκετό να νικήσει σε τρία τουλάχιστον αγωνίσματα  (από τα οποία το ένα ήταν οπωσδήποτε η πάλη), όπως δείχνει και ο όρος "τριακτήρ" και πολλές σχετικές μαρτυρίες.  Ο Παυσανίας, για παράδειγμα, αναφέρει την περίπτωση του Τισσαμενού του Ηλείου κατά τον αγώνα του με τον Ιερώνυμο από την Άνδρο. Ο Τισσαμενός είχε νικήσει στο δρόμο και στο άλμα, ενώ ο Ιερώνυμος στο ακόντιο, στο δίσκο και στην πάλη, με αποτέλεσμα να στεφθεί αυτός τελικά νικητής του πεντάθλου.

Το πένταθλο

Το πένταθλο περιλάμβανε πέντε αγωνίσματα:

-  Το στάδιο δρόμο που ήταν και ανεξάρτητο άθλημα.

-  Την  πάλη η οποία ήταν και αυτή ανεξάρτητο αγώνισμα.

-  Το άλμα σε μήκος, που πιθανών να ήταν τριπλούν. Το άλμα γινόταν με φορά που πρέπει να ήταν καθορισμένο το μήκος της και οι άλτες κρατούσαν στα χέρια τους αλτήρες,  βάρη από πέτρα ή μέταλλο, τους οποίους πιθανότατα άφηναν κατά τη προσγείωση .

-  Tο ακόντιο . Δυο  ήταν οι τρόποι ρίψης του ακοντίου, η ρίψη σε στόχο και σε απόσταση , που ήταν,  μάλλον και ο τρόπος που έριχναν στους ιερούς αγώνες. Χαρακτηριστική ήταν η λαβή που διαφέρει από τη σημερινή. Υπήρχε στο κέντρο του μια δερμάτινη λωρίδα, η αγκύλη,  που γινόταν θηλιά και σε αυτή πέρναγε τα δύο ή το ένα δάκτυλα ο αθλητής.

-  Ο δίσκος. Για τη δισκοβολία γνωρίζουμε ότι ο δίσκος είχε το ίδιο σχήμα με το σημερινό στη αρχή, ήταν από πέτρα και στη συνέχεια  μεταλλικός. Το βάρος  και το μέγεθος του δεν ήταν συγκεκριμένο. Η ρίψη γινόταν, από μία βαλβίδα στενή σε σχήμα παραλληλογράμμου, όχι κυκλική όπως η σημερινή, χρησιμοποιώντας κάποιες ρυθμικές κινήσεις .

Στάδιο Δρόμος

Δρόμος:Το παλαιότερο και σημαντικότερο άθλημα των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν ο δρόμος. Ο νικητής του σταδίου δρόμου ήταν εκείνος που έδινε και το όνομά του στην Ολυμπιάδα. Εφευρέτες του αγωνίσματος θεωρούνται διάφορα μυθικά πρόσωπα. Ανάμεσά τους ο γνωστός ήρωας Ηρακλής και οι Κουρήτες κ.ά. Στους αγώνες οι δρομείς έτρεχαν με γυμνά πόδια. Αρχικά φορούσαν και ένα περίζωμα, το οποίο όμως αργότερα καταργήθηκε. Σύμφωνα με την παράδοση στη 15η Ολυμπιάδα (720 π.Χ.) ο Όρσιππος από τα Μέγαρα, ενώ έτρεχε άφησε να πέσει το περίζωμα και συνέχισε να τρέχει γυμνός. Ο Όρσιππος μάλιστα νίκησε σε αυτή την Ολυμπιάδα. Από τότε και μετά καθιερώθηκε οι αθλητές να αγωνίζονται γυμνοί. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες υπήρχαν τα παρακάτω είδη δρόμων:

Το στάδιο: δρόμος ταχύτητας ενός σταδίου, δηλαδή 600 ποδιών (αντιστοιχεί στο σημερινό δρόμο των 200 μ.). Το μήκος του σταδίου της Ολυμπίας μεταξύ των δύο βαλβίδων είναι 192,28 μ. Ο νικητής του δρόμου αυτού λεγόταν σταδιονίκης. Πρώτος σταδιονίκης στην Ολυμπία ήταν ο Ηλείος Κόροιβος. Ως τη 13η Ολυμπιάδα (728 π. Χ.) το στάδιο ήταν το μοναδικό αγώνισμα στην Ολυμπία.

Πάλη

Από τα πιο αγαπημένα αγωνίσματα στην αρχαία Ελλάδα ήταν η πάλη. Ο Όμηρος στα «άθλα επί Πατρόκλω» μας περιγράφει σκηνές πάλης. Ως εφευρέτης του αθλήματος αναφέρεται ο Θησέας (στη πάλη του με τον Κερκύονα), αλλά και ο Ηρακλής (όταν νικά τους γίγαντες Ανταίο, Αχελώο, Τρίτωνα και διάφορα τέρατα). Εκτός των δύο μυθικών ηρώων, όμως, και θεοί αναφέρονται ως εφευρέτες της πάλης, όπως ο Ερμής και η κόρη του Παλαίστρα. Στους Ολυμπιακούς Αγώνες η πάλη εισήχθη ως ανεξάρτητο αγώνισμα στη 18η Ολυμπιάδα (708 π. Χ.), αλλά και ως αγώνισμα του πεντάθλου. Από την 37η Ολυμπιάδα (632 π.Χ) άρχισαν και οι παίδες να αγωνίζονται στην πάλη. Υπήρχαν δύο είδη πάλης : η ορθία πάλη ή ορθοπάλη ή σταδαία πάλη και η αλίνδησις ή κύλισις ή κάτω πάλη. Στην πρώτη αρκούσε ο παλαιστής να ρίξει κάτω τον αντίπαλό του τρεις φορές (οπότε λεγόταν τριακτήρ). Στη δεύτερη μετά την πτώση εξακολουθούσε ο αγώνας μέχρι ο ένας εκ των δύο αντιπάλων να παραδεχτεί την ήττα του, να κάνει δηλαδή την κίνηση του απαγορεύειν (ύψωνε το ένα ή τα δύο δάχτυλα του ενός χεριού). Ο ορισμός των αντιπάλων κατά (5 έως 8) ζεύγη γινόταν με κλήρο. Οι αθλητές της πάλης αγωνίζονταν με το σώμα αλειμμένο με λάδι, γυμνοί μέσα στο σκάμμα. Αρκετές παραστάσεις σε αγγεία μας δίνουν πολλές λεπτομέρειες για την εκτέλεση του αθλήματος, που όπως φαίνεται δεν διέφερε πολύ από το σημερινό. Από τις γραπτές πηγές πληροφορούμαστε τα ονόματα μεγάλων παλαιστών. Από τους πιο φημισμένους ήταν ο Μίλων ο Κροτωνιάτης, που νίκησε πέντε φορές στην Ολυμπία, επτά στα Πύθια, εννέα στα Νέμεα και δέκα στα Ίσθμια.

Άλμα σε μήκος

Για πρώτη φορά το άλμα ως αυτόνομο αγώνισμα αναφέρεται στην Οδύσσεια, στους αγώνες των Φαιάκων προς τιμήν του Οδυσσέα (Θ 129). Επίσης στη μυθολογία αναφέρεται στους αγώνες που οργάνωσαν οι Αργοναύτες στη Λήμνο. Στην Ολυμπία το άλμα αποτελούσε πάντα αγώνισμα του πεντάθλου, το οποίο γινόταν στο στάδιο, σε ένα τετράπλευρο σκάμμα μήκους 50 ποδιών (16 μ.), γεμάτο με μαλακό χώμα. Όπως και σήμερα, στη μία πλευρά του σκάμματος υπήρχε ο βατήρ, όπου πατούσαν οι αθλητές. Μετά το άλμα του αθλητή στο σημείο που ακουμπούσαν τα πόδια του, τοποθετούσαν το σημείον, για να ξεχωρίζει η επίδοσή του, την οποία μετρούσαν με ξύλινο κοντάρι, τον κανόνα.
Κατά την εκτέλεση του άλματος οι αθλητές χρησιμοποιούσαν τους αλτήρες, λίθινα ή μολύβδινα βάρη προκειμένου να εξασφαλίσουν οι άλτες καλύτερη επίδοση. Οι αλτήρες ήταν διαφόρων τύπων, ανάλογα με το σχήμα τους: ελλειψοειδείς, αμφίσφαιροι, αμφιβαρείς, κυρίως όμως μακροί και σφαιροειδείς. Οι αλτήρες που διασώθηκαν από την αρχαιότητα έχουν βάρος 1610, 1480 ή 2018 ή ακόμη και 4629 γραμμαρίων. Ανάλογα λοιπόν με τη σωματική τους διάπλαση, οι άλτες χρησιμοποιούσαν και τους κατάλληλους αλτήρες. Ωστόσο φαίνεται ότι οι αλτήρες που έχουν μεγάλο βάρος, κατά πάσα πιθανότητα ήταν αναθηματικοί. Γνωρίζομε επίσης ότι κατά την εκτέλεση του άλματος, η χρήση των αλτήρων δεν ήταν υποχρεωτική. Οι αλτήρες χρησιμοποιούντο από τους αθλητές όχι μόνο στο άλμα, αλλά και για να γυμνάσουν τα χέρια, τους βραχίονες και τα δάχτυλα, (η λεγόμενη αλτηροβολία) όπως δείχνουν διάφορες απεικονίσεις σε αγγεία. Το άλμα, το οποίο ήταν πάντα εις μήκος, πιθανόν να ήταν απλό, διπλό ή και τριπλό. Σύμφωνα με μαρτυρίες που υπάρχουν, κατά τη διεξαγωγή του άλματος παιζόταν αυλός, και η μουσική βοηθούσε καλύτερα τον άλτη να αποκτήσει ρυθμό στις κινήσεις του.

Ακόντιο

Αγώνισμα που επίσης αναφέρεται στον Όμηρο και προέρχεται από τον πόλεμο και το κυνήγι. Δύο ήταν τα είδη του ακοντισμού: ο εκήβολος, δηλαδή βολή του ακοντίου σε μήκος, και ο στοχαστικός, δηλαδή βολή σε προκαθορισμένο στόχο. Στην Ολυμπία αγώνισμα του πεντάθλου αποτελούσε ο εκήβολος ακοντισμός.
Το ακόντιο ήταν ένα μακρύ ξύλινο κοντάρι μήκους 1,50-2 μ., με μυτερή την άκρη του, χωρίς μεταλλική αιχμή και πιο ελαφρύ από το πολεμικό. Ακόντια με αιχμή χρησιμοποιούσαν στο στοχαστικό ακοντισμό. Μία λουρίδα από δέρμα, η λεγόμενη αγκύλη, μήκους 0,40 μ. σχημάτιζε θηλειά στο κέντρο βάρους του ακοντίου. Στη θηλειά αυτή ο αθλητής περνούσε το δείκτη και το μέσο δάκτυλο του χεριού. Στα υπόλοιπα η τεχνική ρίψης του ακοντίου δεν διέφερε από τη σημερινή.

Δίσκος

Στην Ιλιάδα ο Όμηρος αναφέρει το δίσκο ως αγώνισμα, όταν ο Αχιλλέας διοργάνωσε αγώνες προς τιμήν του νεκρού φίλου του Πάτροκλου. Επίσης στην Οδύσσεια (Θ 186) ο Οδυσσέας νικά στο αγώνισμα του δίσκου σε αγώνες που οργάνωσαν οι Φαίακες προς τιμήν του. Στον Όμηρο ο δίσκος λεγόταν σόλος (βάρος που το έδεναν με λουρί και το πέταγαν όπως η σημερινή σφύρα). Στους Ολυμπιακούς Αγώνες ο δίσκος εισήχθη το 632 π.Χ. και αποτελούσε πάντα αγώνισμα του πεντάθλου. Οι δίσκοι που χρησιμοποιούσαν οι δισκοβόλοι αρχικά ήταν λίθινοι, αργότερα όμως ήταν από χαλκό, μολύβι ή σίδερο. Όπως και σήμερα ήταν στρογγυλοί. Οι δίσκοι που διασώθηκαν ως τις μέρες μας, έχουν διάμετρο από 0,17 έως 0,34 μ. και βάρος από 1250 έως 6600 γραμμάρια. Οι μεγαλύτεροι πρέπει να ήταν αφιερώματα (όπως ο δίσκος του Κορίνθιου Ποπλίου Ασκληπιάδη, που φυλάσσεται στο Μουσείο της Ολυμπίας, νικητή στη 255η Ολυμπιάδα το 241 μ.Χ., ο οποίος φέρει εγχάρακτη επιγραφή αφιερωμένη στο Δία). Πάνω στους δίσκους εκτός από επιγραφές χάραζαν και διάφορες παραστάσεις. Συνήθως απεικόνιζαν αθλητές. Άλλες φορές πάλι έγραφαν ωδές ή διάφορες συνθήκες, όπως η συνθήκη της ιερής εκεχειρίας στην Ολυμπία. Όπως φαίνεται σε διάφορες παραστάσεις αγγείων αλλά και αγαλμάτων (δισκοβόλος του Μύρωνα), ο τρόπος που έριχναν το δίσκο δεν διέφερε από το σημερινό. Οι επιδόσεις των δισκοβόλων σημειώνονταν με πασσάλους ή καρφιά, τα σημεία, και έπειτα μετρούσαν το μήκος της ρίψης με κοντάρι ή με σχοινί. Οι αθλητές χρησιμοποιούσαν τον ίδιο δίσκο στους αγώνες. Μάλιστα, ο Παυσανίας (VI.19.4) αναφέρει ότι στην Ολυμπία, στο Θησαυρό των Σικυωνίων φυλάσσονταν τρεις επίσημοι δίσκοι για το αγώνισμα του πεντάθλου.